Nieuws
Damon Dinsdag 15 augustus
Recent stond in de Volkskrant een interview met Marja Havermans naar aanleiding van haar indrukwekkende Sterven als een stoïcijn, filosofie bij ziekte en dood.
Lees in de Damon Dinsdag het volgende fragment:
“Ook de praktische filosofie heeft hem geholpen. Paul heeft zich daar nooit direct in verdiept, maar hij kwam er indirect, via mij, mee in aanraking. Ik studeerde filosofie vanaf het moment dat onze jongste de deur uit ging en ik zocht na afronding van die studie de praktische kant op van al het abstracte denkwerk. Ik ging op zaterdagen en in weekenden praktische filosofie beoefenen, in allerlei vormen, en vertelde thuis enthousiast over mijn bevindingen. Paul vond mijn verhalen en de filosofie bovenmatig interessant. Als hij tijd van leven had gehad was hij zeker Spinoza gaan lezen, en meer filosofen. Nu, met de dood voor ogen, had hij met name steun aan de uitspraak van Epictetus: ‘Het zijn niet de omstandigheden waaronder wij lijden, het zijn onze gedachten daarover.’ Als we aan de omstandigheden niets kunnen veranderen - aan de omstandigheid dat wij sterfelijk zijn bijvoorbeeld - dan kunnen we wel iets veranderen aan onze gedachten daarover, aan de manier waarop wij omgaan met sterfelijkheid en dood. Paul schreef daarom bijvoorbeeld: ‘Het gaat naar omstandigheden goed met ons, maar helaas zijn de omstandigheden waardeloos.’ Dat is ook waarom wij over de ziekte van Paul zeiden: ‘We gaan ermee dealen.’
Omgaan met de naderende dood. Hoe doe je dat, wat vind je dan belangrijk om te doen? Wat maakt je leven nog de moeite waard? Het is aan jou persoonlijk om dat te bedenken, zoals het altijd aan jou is om te bepalen wat je leven zin geeft. Met de dood in zicht komt het echter op scherp te staan. Op de eerste plaats: je leven blijft zinvol, zo hebben wij ervaren. Ook al weet je dat het nog maar een kwestie van maanden, weken of zelfs dagen is. Wanneer je van tevoren al weet wat voor jou zinvol is, voordat je de onheilstijding krijgt, dan heb je een voorsprong. Zo niet, dan is het zaak om erachter te komen wat het leven voor jou de moeite waard maakt. Het is naar mijn idee het enige wat je kunt doen. Soms zal het vanzelf gaan, soms moet je er misschien wat moeite voor doen, maar het zal je helpen. Het klinkt paradoxaal, maar juist de eindigheid van je leven maakt de noodzaak om naar zin te zoeken groot. Juist die eindigheid geeft het leven zin. Als je oneindig voort zou leven, dan maakte het allemaal niet uit wat je deed. Nu ga je weg, nu is er nog maar weinig tijd om iets te doen, nu moet je iets achterlaten, je wordt later herinnerd, er staat iets op het spel. Voor Paul was een zinvol leven altijd een combinatie van werken en spelen, van mensen, liefde, sport, vriendschap en sociaal contact. Sommige dingen daarvan vielen direct weg. Werken kon niet meer, spelen aanvankelijk nog wel - golfen en muziek maken - maar het werd rap minder. Wat bleef was het contact met mensen. Dat bleef niet alleen, het werd het allerbelangrijkste. Dat en de liefde, de liefde tussen ons, onze kinderen en de kleinkindjes. ‘Het zijn de mensen die ertoe doen,’ is een bekende uitspraak van Paul. Ook toen er nog geen sprake was van ziekte of dood was hij hiervan overtuigd en leefde hij ernaar. Investeren in mensen, in sociale contacten, is de beste remedie tegen alle moeilijke zaken in het leven. Ook tegen de dood. Contact met mensen die ertoe doen brengt waardevolle gesprekken, plezier, terugkijken op mooie dingen, vriendschap, liefde en aandacht, het brengt het beste wat het leven te bieden heeft. Het is eigenlijk heel simpel. Als dat wat je leven zinvol maakte afbrokkelt, of niet meer kan, dan ga je op zoek naar wat er nog wel is en wat wel kan. Dat geldt ook als je ouder wordt, of als je situatie verandert, als je ziek wordt, ontslag krijgt, wat dan ook. Het geldt zeker wanneer de dood dichtbij komt.”
